Beynimiz Her Seferinde Anıyı Yeniden Yazıyor: Hafıza Sabit Değilmiş
Nature dergisinde yayımlanan çarpıcı bir araştırma, hafızaya dair uzun süredir kabul gören bir düşünceyi sarsıyor: Beynimiz anıları her zaman aynı şekilde saklamıyor. Yapılan deneyler, aynı olay tekrar yaşandığında bile beynin farklı nöron gruplarını devreye sokarak hafızayı yeniden düzenlediğini ortaya koydu.
Anılar Neden Değişiyor? Geçmişte, bir ortamla ilgili anıların beynin hipokampüs bölgesindeki sabit “yer hücreleri” tarafından saklandığı düşünülüyordu. Bu hücrelerin, örneğin bir evin kapısını gördüğümüzde her seferinde aynı şekilde aktive olduğu varsayılıyordu. Ancak Northwestern Üniversitesi’nden Prof. Daniel Dobeck’in liderliğindeki ekip, bu görüşe şüpheyle yaklaştı.
Araştırmalar, zamanla bu hücrelerin aynı deneyimlerde dahi farklı kombinasyonlarla aktive olduğunu gösterdi. Bu duruma "hipokampal temsil kayması" adı veriliyor ve beynin zaman içinde aynı anıya farklı bir perspektiften yaklaşmasının temel mekanizması olduğu düşünülüyor.
Sanal Ortamda Gerçek Zihin Testi Dobeck’in ekibi, dış faktörleri kontrol altına almak için fareleri sanal bir labirentte test etti. Koşu bandına bağlı fareler, ekranlarda aynı manzaraları görerek defalarca aynı ortamda yürüdüler. Ortamın kokusu, sesi ve görüntüsü her seferinde birebir aynıydı. Ayrıca sinir hücrelerinin aktivitesini gerçek zamanlı takip etmek için özel bir ışıklandırma tekniği kullanıldı.
Sonuçlar şaşırtıcıydı: Ortam sabit olsa bile beynin tepkisi sabit kalmadı. Nöronların büyük çoğunluğu zamanla değişti. Sadece %5–10’luk bir grup, her defasında aynı noktada aktifleşti.
Hafızanın “Kayması” Avantaj Sağlıyor Olabilir Araştırmacılar bu değişkenliği bir kusur olarak değil, bir avantaj olarak yorumluyor. Beyin, benzer deneyimleri hafızada birbirinden ayırmak için bilinçli olarak her seferinde farklı hücreleri kullanıyor olabilir. Bu da aynı mekânda geçen farklı olayları hatırlamamızı kolaylaştırıyor.
Ayrıca, en tutarlı hücrelerin aynı zamanda en yüksek “uyarılabilirliğe” sahip olduğu görüldü. Yani hafızada kalıcılık, bu hücrelerin kolayca aktive olmasına bağlı olabilir. İlginç bir şekilde, yaşlanmayla birlikte bu hücrelerin uyarılabilirliği azaldığı için hafıza sorunları da artabiliyor olabilir.